دکتر رحمت‌الله قلی‌پور عضو هیئت علمی دانشگاه تهران می‌باشد. مدیریت و علوم اجتماعی اصلی‌ترین حوزه‌های مطالعاتی وی را تشکیل می‌دهند. او همچنین سابقه همکاری با وزارت‌های کار و امور اجتماعی، تعاون و رفاه را نیز دارد. به دلیل مطالعات عمده دکتر قلی‌پور در زمینه اشتغال، در ارتباط با وضعیت،‌ موانع و راهکارهای اشتغالزایی و مقابله با بیکاری با وی به بحث نشسته‌ایم که آنچه می‌خوانید ما‌حصل این گفت و گو است.


** لطفا از وضعیت اشتغال و بیکاری در کشور یک تصویر ارایه دهید.

مرکز آمار ایران در گزارش شاخص ها و نماگرهای نیروی کار در جمعیت 10 ساله و بیشتر بهار 85، نرخ بیکاری را 11 درصد، نرخ بیکاری مردان را 1/10 درصد و نرخ بیکاری زنان را 3/14 درصد اعلام کرد.
بر اساس گزارش بهار 85، نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) در این فصل 4/41 درصد بوده که 7/1 درصد نسبت به فصل قبل از آن رشد داشته است اما این نرخ نسبت به بهار پارسال 3/0 درصد کاهش نشان می دهد. نرخ مشارکت اقتصادی مردان، 2/64 درصد بوده که نسبت به فصل قبل از آن 7/0 درصد رشد داشته اما این شاخص هم نسبت به فصل مشابه سال قبل آن 8/0 درصد کاهش داشته است.
نرخ مشارکت اقتصادی زنان، 2/18 درصد بوده که نسبت به فصل قبل از آن 7/2 درصد افزایش نشان می دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه سال قبل از آن نیز 4/0 درصد رشد داشته است.


** سهم اشتغال در بخش کشاورزی و خدمات چند درصد بوده است؟

بر اساس این گزارش سهم اشتغال در بخش کشاورزی 25 درصد بوده که نسبت به زمستان گذشته 8/3 درصد و نسبت به فصل مشابه سال قبل آن 9/1 درصد افت داشته است. سهم اشتغال در بخش صنعت نیز در این فصل 31 درصد بوده که نسبت به فصل قبل از آن 9/0 درصد افت کرد و نسبت به فصل مشابه سال قبل آن 7/1 درصد رشد داشته است.

سهم اشتغال در بخش خدمات 44 درصد بوده که نسبت به فصل قبل آن 3 درصد کاهش یافته و نسبت به فصل مشابه سال قبل آن 2/0 درصد رشد داشته است. سهم اشتغال در بخشی خصوصی 81 درصد بوده که نسبت به فصل قبل آن 2/1 درصد و نسبت به فصل مشابه سال قبل آن یک درصد رشد داشته است. سهم اشتغال در بخشی عمومی 3/18 درصد بوده که نسبت به فصل قبل آن منفی 2/1 درصد و نسبت به فصل مشابه سال قبل از آن منفی 1/1 درصد رشد داشته است.

طبق این گزارش فصلی، در فصل بهار امسال، سهم اشتغال ناقص 7/6 درصد بوده است. نسبت اشتغال جمعیت 10 ساله و بیشتر 9/36 درصد بوده که نسبت به فصل قبل آن دو درصد و نسبت به فصل مشابه سال قبل از آن 2/0 درصد رشد داشته است.


** به نظر شما بیکاری در کدام یک از بخشها و حوزه ها در کشور ما بیشتر نمود دارد؟

در تمام بخش ها و حوزه ها بیکاری نمود بالایی دارد اما به نظر می رسد در بخش صنعت این وضعیت بیشتر باشد.

** تسهیلات اشتغالزایی ونحوه ارایه آنها را درچه سطحی می بینید؟

براساس آمار ارایه شده از سوی وزارت کار و امور اجتماعی برای سال 1385 مبلغ 31 میلیون و 987 هزار و 226 میلیارد ریال تسهیلات اشتغال زا در قالب بنگاه های زود بازده اقتصادی پیش بینی شده بود که تا تاریخ 10/12/1385 مبلغ 9 میلیون و 128 هزار و 355 میلیارد ریال با بانکها قرارداد منعقد شده و مبلغ 7 میلیون و 356 هزار و 741 میلیارد ریال تا همین تاریخ به متقاضیان پرداخت شده است، به بیان دیگر 5/28 در صد از کل مبلغ پیش بینی شده با بانک ها قرارداد منعقد گردید و 23 در صد از کل مبلغ پیش بینی شده هم به متقاضیان پرداخت گردید.

** به نظر شما آیا نحوه گزینش افراد جویای کار جهت دریافت وام‌های خود اشتغالی مناسب است؟ چه راه حلی را پیشنهاد می کنید؟

به نظر می رسد در این زمینه نظارت در حد کافی وجود ندارد و مشخص نیست تا چه حدی از این وام ها در زمینه اشتغال به کار گرفته می شود . باید در این زمینه شاخص های نظارتی دقیقی تنظیم شود و به مرحله اجرا درآید .

**به نظر شما ارایه تسهیلات اشتغال‌زایی در شهرستان‌ها و تهران به یک اندازه است؟

مبلغ تسهیلات پرداخت شده در تهران و سایر شهرستان با توجه به شاخص های مختلف مثل نرخ جمعیت ، نرخ اشتغال، نرخ بیکاری ،‌میزان توسعه و... متفاوت می باشد و باتوجه به آمار ارایه شده از سوی وزارت کار تا 10/12/1385 استان خوزستان رتبه اول، استان تهران رتبه دوم، استان خراسان رضوی رتبه سوم،‌استان مازندران رتبه چهارم و... را در پرداخت وام اشتغال به متقاضیان دارند.


** تا چه اندازه ایجاد یک بانک اطلاعاتی کار و شغل را در کشور ضروری می دانید؟

تشکیل بانک اطلاعات کار و شغل به چند دلیل از جمله اقدامات ضروری می باشد:
- عدم وجود آمار دقیق بیکاران با توجه به ویژگی های جمعیتی مثل سن، جنس، وضعیت تاهل و ...، حوزه فعالیت، مدت زمان بیکاری، نوع مهارت و ...؛
- کمک به ساماندهی مراکزی که به نوعی در زمینه اشتغال و بیکاری فعالیت دارند.( ساماندهی پرداخت تسهیلات اشتغال ، پرداخت بیمه بیکاری و...)؛
- کمک به ارایه طرح ها و برنامه های واقعی جهت اشتغال زایی از طریق در اختیار قرار دادن داده های واقعی.


** آیا خروج اتباع بیگانه از گشور می تواند راهگشای معضل بیکاری باشد؟

آمار دقیقی از اشتغال اتباع خارجی در ایران وجود ندارد چراکه خیلی از این افراد به صورت غیر قانونی در ایران کار می کنند .در سال1380 از تعداد کل مهاجران خارجی در ایران 2 میلیون و 567 هزار و 709 نفر شمارش شده است که حدود دو میلیون و 300 هزار نفر (حدود 90 درصد) آن را مهاجران افغانی تشکیل می دهند؛ یک میلیون و 568 هزار و 570 نفر (61 درصد) از مهاجران خارجی را مردان و 996 هزار و 495 نفر (39 درصد) آنان را زنان تشکیل داده اند. حال با توجه تعداد اتباع بیگانه در ایران در نظر بگیرید که چه میزان از اشتغال در کشور اشغال می شود و باخروج این افراد از کشور مسلما در نرخ اشتغال تاثیر خواهد داشت.البته در این زمینه وزارت کار و وزارت کشور اقداماتی انجام داده است که امیدواریم تداوم داشته باشد.


** به نظر شما وزارت کار توانسته پاسخگوی نیازهای اشتغال زایی باشد؟

در قوانین موجود ایجاد اشتغال جزء وظایف وزارت کار نمی باشد اما با آمدن دولت نهم، آقای جهرمی وزیر محترم کار و امور اجتماعی اعلام کردند که این وزارتخانه مسئولیت اشتغال را می پذیرد و در این راستا اقداماتی از جمله گسترش بنگاه های زود بازده اقتصادی صورت گرفت.

براساس آمار ارایه شده از وزارت کار در سال 1385 پیش بینی شده بود که 1 میلیون و 760 هزار و 826 شغل در قالب بنگاه‌های زود بازده ایجاد شود که تا پایان سال 1385 تعداد 368 هزار و 26 شغل (21درصد) ایجاد شد.

** تا چه اندازه با ارسال نیروی کار به کشور های مختلف موافق هستید؟ آیا این حرکت صدور مغزها رامعنا نمی دهد؟


اصل اعزام نیروی کار به کشورهای مختلف چون می تواند موجب انتقال سرمایه به داخل کشور شود، بسیار خوب است وباید از فرصتهای شغلی جهانی نهایت استفاده را نماییم. در حال حاضر، فرصت های شغلی فقط در درون یک کشور شکل نمی گیرد واین فرصت ها غیر از داخل کشور ها در فضای پیرامونی وجهانی وجود دارد، از این روی معتقدیم که نفس این عمل غلط نیست ولی باید دید که بستر و برنامه ریزی در این رابطه چگونه فراهم شده است.نیروی کاری که به خارج اعزام می شود،باید هنر وتوانایی ایرانی را با تکنولوژی خارج در هم آمیخته و مهارت های کسب شده را به داخل انتقال دهد.

** تاثیر عدم ارتباط میان صنعت و دانشگاه ها با مساله بی کاری را چگونه ارزیابی می کنید؟

صنعت و دانشگاه در دو زمینه کار آموزی و طرح های مشترک می توانند با هم همکاری داشته باشند و در این زمینه نیز اقدامات مفیدی نیز انجام شده است ازجمله تاسیس دفاتر صنعت و دانشگاه در دانشگاه‌های کشور و یا تاسیس پارک های علمی و فناوری که در جهت پیوند صنعت و دانشگاه تلاش دارد. اما هنوز موانع جدی وجود دارد از جمله: اولین و مهمترین مشکل در خصوص ارتباط صنعت و دانشگاه ، نبودن یک استراتژی مدون و همه جانبه در مورد پیوند این دو نهاد مؤثر و میزان نقش دولت در این میان است.

مانع دیگری که شاید از صعب العبورترین موانع باشد نظام آموزشی است . اهمیت این موضوع بقدری است که اغلب موانع دیگر وقتی کالبدشکافی می شوند بنوعی سر از نظام آموزشی در می آورند. شکل نظام آموزشی غیر مرتبط با نظام صنعتی کشور همچون سدی بزرگ در مقابل جریان ارتباط صنعت و دانشگاه ایستاده است . عدم تطبیق عناوین دروس دانشگاهی با نیازهای واقعی صنعت، از صنعت و دانشگاه دو دنیای کاملا متفاوت ساخته است. چنانکه همواره جای این سؤال باقی است که آنچه به عنوان دانش در دانشگاههای ما تدریس می شود تا چه حد در جهت نیل به آرمانها و مسائل جاری کشور مؤثر بوده است؟

ضعف دیگر نظام آموزشی ما در کیفیت آنست. در این مورد باید پرسید ارتباط کدام دانشگاه‌ها با کدام صنایع عملی است؟ آیا توان علمی تمام دانشگاهها از عهده نیازهای بزرگ و پیچیده صنعت بر می آید؟ امروزه شاهد گسترش کمی و قارچ گونه دانشگاه آزاد حتی در کم جمعیت ترین شهرستانهای کشور هستیم. اینگونه دانشگاهها که حداقل استاندارد های یک آموزش قابل قبول را رعایت نکرده اند چگونه می توانند با مسائل مبتلا به صنایع کشور رویارویی کنند ؟ این همان چیزی است که صنعت را نسبت به دانشگاه بی اعتماد کرده است.

مشکل سوم وجود برخی تضادها در ماهیت صنعت و دانشگاه است. دانشگاه تولید علم می کند ، تولید علم به تحقیقات و پژوهش نیاز دارد و تحقیقات به زمان. از طرف دیگر صنعت که تولید ثروت می کند می خواهد در کمترین زمان به بیشترین سود دست یابد و در برابر پژوهش کم حوصله است. در پژوهش اصلی کلی وجود دارد و آن اینست که تحقیقات ممکن است به موفقیت نرسد و یا در طولانی مدت نتیجه بخش باشد، اما این مسئله ای است که صنعت کم طاقت ، بسادگی آن را برنمی تابد . به تعبیر دیگر ، عقل بازاری صنعت ، زبان علمی دانشگاه را نمی فهمد با این وجود یافتن زبانی مشترک برای صنعت و دانشگاه قدری دشوار بنظر می رسد.

تضاد دیگر در ارزشهای بعضا نامتناظر حاکم بر صنعت و دانشگاه است. در دانشگاه معیار ارزش برای کیفیت علمی اساتید و ارتقای هیئت علمی میزان درج مقالات علمی در مجلات خارجی است چه آنکه بکار مشکلات روز صنعت کشور بیاید یا نیاید. حال آنکه صنعت بدنبال مرهمی برای زخمهای خود می گردد و در پی راه حل هایی اجرایی و کاربردی برای مسائل واقعی خود است.

آفت دیگری که برخی از صاحب نظران برآن اذعان دارند اینست که صنعت و دانشگاه در کشور ما هردو مقوله هایی وارداتی هستند و در اثر یک نیاز درون زای اجتماعی مطرح نشده اند .اولین صنعت به معنای فنی و مدرن آن در کشور ما صنعت نساجی است که به سال 1280 مربوط می شود و همچنین صنعت نفت که تمام ارکان آن توسط خارجی ها اداره می شده ، و اولین دانشگاه با ساختار آموزشی و اداری امروزینش دانشگاه تهران است که سابقه آن به سال 1313 باز می گردد ، هر دوی اینها بهمراه سیل خروشان تکنوکراسی و مدرنیته که از غرب جاری می شد در حالی که روح خود را جا گذاشته بودند تنها جسدشان به کشور ما رسید. بهمین دلیل با گذشت نزدیک به 7 دهه از قدمت آن دو ، هنوز جایگاه واقعی خود را بدست نیاورده اند و نیازشان به یکدیگر ، آنگونه که طراحان و تولیدکنندگان اصلی آنها فهمیده اند ، بدرستی درک نشده است. چنین است که هریک به راه خود می روند و مسیری واحد برای نیل به هدفی واحد را نمی پیمایند.

مشکل دیگر در نوع نگاه و زاویه دید کسانی است که به نوعی در ایجاد این پیوند نقشی دارند، چه غالب آنها به صنعت و دانشگاه همواره مانند دو همسایه جدا از هم که بهتر است با یکدیگر دوست باشند و همکاری نمایند می نگرند و حال آنکه مجموعه صنعت و دانشگاه باید به مثابه یک ماشین که ترکیب و تاثیر تمام اجزای آن نهایتا منجر به حرکت ماشین می گردد و سرانجام یک هدف را دنبال می کند ، تصور گردد . چراکه حیات دانشگاه به صنعت و حیات صنعت به دانشگاه گره خورده است.

** با توجه به موانعی که در بالا به آنها اشاره نمودید،‌ به نظر شما مهمترین مانع بر سر پیوند صنعت و دانشگاه چیست؟

عیب مهم و مشترک اغلب کوشش‌های صورت گرفته اینست که آنها خواسته اند رابطه ای فرمایشی و اجباری و گاهی تشویقی بین این دو نهاد مؤثر ایجاد نمایند . آنچه روشن است اینست که تا زمانی که مقوله صنعت و دانشگاه در حد نسخه ای تاخورده در جیب بغل مسئولین باقی بماند و همچون کادویی زرورق شده بین اصحاب صنعت و اهالی دانشگاه رد و بدل گردد ، انتظار وقوع کار بزرگی را نباید داشت.

** آیا دوره های آموزشی فنی و حرفه ای برای تخفیف معضل بیکاری جوانان و نوجوانان در کشور موفق عمل کرده است؟

خیر؛ عامل اصلی عدم موفقیت سازمان فنی و حرفه ای در فرایند آموزش است.

تاکنون نه تنها در سازمان فنی و حرفه ای بلکه در تمام سازمان های دولتی هیچگاه توجه کافی به میزان اثربخشی فرایندها نبوده است و بی توجهی به این موضوع ریشه اصلی عدم توفیق این سازمان در امر آموزش و ایجاد اشتغال برای آموزش دیدگان می باشد.

** چه راهکارهایی را برای افزایش کارآیی سازمان فنی حرفه‌ای مؤثر می‌دانید؟

یکی از راهکارهای اصلاحی در خصوص افزایش اثربخشی و کارایی فرایند آموزش در سازمان فنی و حرفه ای دخالت دادن عامل مشتری ناپیدای سازمان فنی وحرفه ای یا به عبارت دیگر بازارکار و کارفرمایان بخش های خصوصی و دولتی هستند.

آنچه که در فرایند آموزش و تولید محصول آن که همان دانش فراگرفته و یا مهارت کسب شده کارآموزان می باشد مهم است، این است که این محصول در بازار کار به فروش برسد و در واقع برای آن مشتری وجود داشته باشد.

بنابراین اگر از این زاویه به مسئله نگاهی بیندازیم راهکارهای بسیار مناسبی پدیدار خواهد شد. این راهکارها به شرح زیر دسته بندی گردیده اند و لیکن به آنها محدود نمی گردند.

- تحقیق و نیازسنجی از بازار
- برنامه ریزی برگزاری دوره های مورد درخواست بازار کار
- عقد قرارداد با بازار کار
- توزیع منابع انسانی ماهر در بازار کار
- بازنگری اثربخشی ها
- بهبود مستمر فرایند آموزش

** آیا وجود دوره های کار آموزی برای تمامی رشته های علوم انسانی ، علوم تجربی و فنی مهندسی دانشگاه را ضروری می‌دانید؟ این امر تا چه حد می تواند به رفع معضل بی کاری کمک کند؟

کار آموزی بیشتر در حوزه صنعت ضرورت دارد، بنابر این برای رشته های فنی و مهندسی باید بیشتر مد نظر قرار گیرد.

** پارک های علمی و فن آوری را در رابطه با تخفیف بیکاری چگونه ارزیابی می کنید؟


در زمینه ی ارزیابی عملکرد پارک های علمی و فن آوری ما سه شاخصه داریم:
1- حمایت از مشاغل و توسعه کارآفرینی مولد
2- ارتقاء توان رقابتی واحدهای پژوهشی و فناوری مستقر در پارک
3- جذب منابع سرمایه ای

که این سه شاخص به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر تخفیف بیکاری تاثیر مثبت داشته و در این زمینه تجربه های موفقی نیز وجود دارد.


** آیا توجه مسؤولان به این پارک‌ها کافی و مناسب است؟

باتوجه به این که پارک های علمی و فن آوری در کشور ما جدید است ولی چند وزارت خانه ( وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری ، وزارت صنایع ، وزارت تعاون ، وزارت کار و تامین اجتماعی...) در این زمینه با هم تعامل و همکاری دارند. البته به چند دلیل هنوز تا سطح مطلوب فاصله داریم:

- این پارک ها در ایران دارای پیشینه کمی است .
-بین صنعت و دانشگاه فاصله وجود دارد و هرچه این دو مقوله به هم نزدیک شود نقش این پارک ها برجسته تر می شود.
- اطلاع رسانی در این زمینه در حد مطلوبی وجود ندارد.
- مسئولین شناخت روشنی از این پارکها ندارند.

** راهکارهای شمابرای جلب توجه مسئولان به سمت این پارک‌ها و حل معضل بیکاری چیست؟


- برگزاری همایش و نشست های هم اندیشی در مورد پارک های علمی و فناوری
- معرفی پارک های علمی و فناوری موفق خارجی و داخلی
- اطلاع رسانی درست در مورد این نوع پارک ها خصوصا از طریق رسانه های ملی ( سازمان صدا و سیما)
- تهیه و تدوین الزامات قانونی و اجرایی در این زمینه